دستگاه ادراری و مجاری ادرار در کودکان و نوزادان

مجاری ادراری در کودکان لوله‌هایی هستند که ادرار را از کلیه‌ها به مثانه منتقل کرده و گاهی در اثر ابتلا به بیماری‌های دستگاه ادراری، موجب برگشت ادرار از مثانه به کلیه‌ها می‌شود. در واقع مجاری ادراری بخشی از دستگاه ادراری در کودکان و نوزادان هستند که وظیفه انتقال ادرار از کلیه به سمت مثانه و مجرای خروجی ادرار را بر عهده دارند. دستگاه ادرار در کودکان از کلیه‌ها شروع شده و در امتداد لوله حالب حرکت می‌کند و در نهایت به مثانه و مجاری خروجی ادرار می‌رسد. انتقال ادرار از کلیه به سمت مجرای خروجی ادراری، به وسیله  عضلاتی صاف در مسیر کلیه تا مثانه اتفاق می‌افتد.

اگر کلیه‌‌ها، لوله حالب و یا مثانه دچار اختلالی شوند، ممکن است که فرزندتان به بیماری‌های دستگاه ادراری مبتلا شود.

در ادامه این مطلب، قصد داریم تا ساختاری مجاری ادراری در کودکان همچنین بیماری‌هایی که ممکن است برای دستگاه ادراری کودکان به وجود بیاید را بررسی کنیم.

آناتومی مجاری ادراری در کودکان

آناتومی دستگاه و مجاری ادراری در کودکان، از بخش فوقانی تا انتهایی آن شامل هر یک از بخش‌های زیر می‌باشد:

۱- کلیه‌ها، ابتدایی‌ترین بخش دستگاه ادراری در کودکان و نوزادان

یک جفت اندام لوبیا شکلی که در نزدیکی کمر و دقیقاً زیر قفسه سینه قرار گرفتند، کلیه نام دارند. کلیه‌ی سمت راست و چپ در یک راستا قرار ندارند و به دلیل آنکه کلیه سمت راست در تداخل با کبد است، نسبت به کلیه‌ی چپ کمی بالاتر قرار می‌گیرد.

در جدول زیر می‌توانید ابعاد و اندازه‌های تقریبی کلیه در نوزادان و کودکان ۱ تا ۵ سال را مشاهده کنید:

بازه سنی طول کلیه (سانتیمتر) عرض کلیه (سانتیمتر) ضخامت کلیه (سانتیمتر)
نوزادان ۴ – ۵ ۲ – ۳ ۱ – ۲
۱ سال ۶ – ۷ ۳ – ۴ ۲ – ۳
۲ سال ۷ – ۸ ۴ – ۵ ۲ – ۳
۳ سال ۸ – ۹ ۵ – ۶ ۲ – ۳
۴ سال ۹ – ۱۰ ۶ – ۷ ۲ – ۳
۵ سال ۱۰ – ۱۱ ۷ – ۸ ۲ – ۳

ساختار کلیه در کودکان و نوزادان مشابه به ساختار کلیه در بزرگسالان می‌باشد. کلیه‌های وظیفه دارند تا:

  • خون را از مواد زائد و سموم پاکسازی کنند.
  • میزان معایات و الکترولیت در بدن را تنظیم کنند.
  • هورمون‌های تنظیم کننده فشار خون و گلبول‌های قرمز خون را تولید کنند.

۲- لوله حالب؛ راهی بین کلیه و مثانه

لوله‌های حالب در دستگاه ادراری، لوله‌هایی هستند که کلیه را به مثانه متصل می‌کنند. لوله حالب، حدود ۳۰ سانتیمتر طول و ۶ میلیمتر عرض دارد. این لوله‌ها از پشت و با یک زاویه خاص وارد مثانه می‌شوند. این زاویه خاص لوله حالب موجب تشکیل یک دریچه شده و از برگشت ادرار به کلیه‌ها جلوگیری می‌کند.

عملکرد لوله حالب به این صورت است که ادرار به طور مداوم توسط کلیه تولید شده و در لگنچه کلیه ریخته می‌شود. هنگامی که لگنچه پر می‌شود، ادرار از طریق لوله حالب به مثانه منتقل خواهد شد.

شماره تماس مطب دکتر بهار اشجعی: ۴۴۸۴۱۸۶۲ – ۰۲۱

رایج‌ترین بیماری‌هایی که لوله حالب و دستگاه ادراری در کودکان و نوزادان را به خود درگیر می‌کند عبارتند از:

  • عفونت ادراری:

در اثر عدم تخلیه ادرار و یا برگشت ادرار از مثانه به کلیه، شانس بروز عفونت ادراری بالا رفته و موجب درد و التهاب خواهد شد.

  • دوپلیکاسیون لوله حالب:

یک بیماری مادرزادی است که در آن کودک از بدو تولد با دو لوله حالب متولد می‌شود.

  • انسداد محل اتصال لوله حالب به لگنچه در کلیه

انسداد لوله حالب زمانی ایجاد می‌شود که اتصال بین لوله حالب و کلیه مسدود باشد و مانع از خروج ادرار از کلیه به مثانه شود.

۳- مثانه

پایین ترین عضو دستگاه ادراری که ادرار در آن جمع شده و بعد از پر شدن تخلیه می‌شود، مثانه می‌باشد.  مثانه محلی در دستگاه ادراری کودکان است که ادرار در آن جمع شده و بعد از پر شدن، از طریق لوله‌های خروجی، دفع خواهد شد.مثانه از عضله و به شکل یک بادکنک تو خالی شاخته شده که با ر شدن منبسط و با خالی شدن، منقبض می‌شود.

حجم مثانه در کودکان و  بزرگسالان می‌تواند تا ۲ فنجان ادرار باشد.

۴- مجرای ادراری

مجاری ادرار در کودکان یا پیشابراه، لوله‌هایی متصل به مثانه و قسمت انتهایی دستگاه ادراری است که در کودکان دختر به جلوی واژن و در کودکان پسر، به انتهای آلت تناسلی متصل است. این مجرا در مردان، علاوه بر علاوه بر انتقال ادرار، وظیفه انتقال اسپرم را نیز برعهده دارد. طول متوسط مجرای ادراری در کودکان پسر و مردان، حدود ۲۰ سانتیمتر می‌باشد. بر خلاف مردان، مجرای ادراری در زنان کوتاه‌تر و در حدود ۴ سانتیمتر طول دارد.

بیشتر بخوانید: درمان عفونت واژن در دختران

انواع اختلالات مادرزادی سیستم ادراری در کودکان

اختلالات و ناهنجاری‌هایی که در سیستم ادراری به وجود می‌آید و به اندام‌های مثانه، لوله حالب و یا کلیه آسیب می‌زنند. بیماری‌های رایج دستگاه تناسلی که در کودکان و نوزادان به وجود می‌آیند عبارتند از:

۱- برگشت ادرار:

رفلاکس ادرار در کودکان یکی از اختلالات رایج ادراری به حساب می آید که موجب برگشت ادرار از لوله حالب به لگنچه‌ی کلیه می‌شود. اگر برگشت ادراری به موقع درمان نشود، موجب بروز عوارضی مانند هیدرونفروز، عفونت‌ها و یا دردهای خفیف تا شدید کلیوی می‌شود.

۲- هیپوسپادیاس:

به جا به جا شدن سوراخ مجرای ادرار در کودکان و نوزادان پسر، هیپوسپادیاس گفته می‌شود. این اختلال شایع در نوزادان پسر در همان سنین کودکی توسط پزشک متخصص اورولوژی در کودکان، جراحی شده و از بین می‌رود.

۲- اورتروسل یا یورتروسل:

اورتروسل، یورتروسل یا همان افتادگی مجاری ادرار، یک اختلال مادرزادی در سیستم ادراری کودکان و نوزادان است که موجب افتادگی پیشابراه (مجاری ادرا) می‌شود. با بروز یورتروسل، داخل کانال واژن فشار وارد شده و تمامی سیستم ادراری از قبیل مثانه، کلیه و لوله‌های حالب را به خود درگیر می‌کند.

۳- تنگی مجرای ادرار:

تنگی مجرای ادرار به معنای آن است که لوله مجرای ادرار (لوله‌ی خارج کننده ادرار از بدن) باریک شود و ادرار را به سختی از بدن خارج کند. این عارضه در اثر ختنه نامناسب در دوران نوزادی، اتفاق می‌افتد. البته این نقص می‌تواند به صورت مادرزادی هم بروز پیدا کند و از بدو تولد، نوزاد را به خود گرفتار کند.

بهترین راه برای پیشگیری از تنگی مجرای ادراری، ختنه مناسب توسط بهترین پزشک متخصص اطفال می‌باشد!

۴- هیدرونفروز:

هیدرونفروز یا ورم کلیه حالتی است که در آن سیستم جمع کننده ادراری، گشادتر از حالت عادی خودش باشد. علت بروز این عارضه اغلب انسداد مجرای ادرار به دلایلی نظیر سنگ حالب، می‌باشد. اگر بیماری هیدرونفروز درمان نشود و پیشرفت کند، آتروفی بافت کلیوی اتفاق افتاده و به مرور زمان از بین خواهد رفت.

علت بروز اختلالات مادرزادی در سیستم ادراری چیست؟

در اغلب موارد بیماری‌های مجاری ادراری در کودکان و نوزادان در کشورهای کم در آمد یا با درآمد متوسط مشاهده می‌شود. از دیگر دلایلی که در بروز بیماری‌های دستگاه ادراری در کودکان و نوزادان نقش دارند می‌توان به موارد زیر اشاره داشت:

  • مصرف سیگار و تنباکو
  • نوشیدن مشروبات الکلی
  • ژنتیک و مشکلات وراثتی
  • قرار گرفتن در معرض اشعه
  • هزینه بالای غربالگری‌های دوره بارداری
  • قرار گرفتن در معرض عفونت یا آلودگی‌های محیطی
  • عدم دسترسی کافی به مواد غذایی مغذی در دوره بارداری

چطور از بیماری‌های مجاری ادراری در کودکان و نوزادان پیشگیری کنیم؟

برای پیشگیری از بروز بیماری‌های سیستم ادراری در کودکان و نوزادان‌ توصیه می‌شود تا:

  • در دوران بارداری تست‌های غربالگری به طور منظم و مداوم انجام شود.
  • از نوشیدن الکل و مصرف سیگار و تنباکو پرهیز شود.
  • مواد غذایی سالم و مغذی مصرف شود.

دکتر بهار اشجعی، پزشک متخصص اورولوژی و جراحی کودکان و نوزادان

اگر به دنبال یک پزشک ماهر، با سابقه و مجرب در زمینه جراحی اختلالات اندامی و یا ختنه در کودکان هستید، دکتر بهار اشجعی بهترین انتخاب برای شماست. دکتر بهار اشجعی عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران و دارای بورد فوق تخصصی در جراحی کودکان و نوزادان هستند.

ایشان تحصیلات خود را در رشته جراحی اطفال در دانشگاه علوم پزشکی تهران سپری کردند و موفق به کسب رتبه اول کشوری در برد فوق تخصصی جراحی اطفال شدند.

شما می‌توانید جهت معاینه و حتی درمان اختلالات فرزند خودتان، به مطب دکتر بهار اشجعی مراجعه نمایید و با خیالی آسوده، بیماری‌های فرزند خود را درمان کنید.

تعیین نوبت اینترنتی جهت معاینه و ویزیت در مطب دکتر بهار اشجعی

سپتامبر 20, 2024

آیا تکرر ادرار در کودکان نگران کننده است؟ هر آنچه که باید والدین بدانند!

علت تکرر ادرار در کودکان و تشخیص آن یکی از شایع ترین مشکلات مثانه‌ای و ادراری در کودکان همین تکرر ادرار است. اما نکته مهم اینجاست […]
فوریه 5, 2024

یورتروسل در کودکان چیست؟ علائم یورتوسل در کودکان و درمان آن

یورتروسل در کودکان چیست؟ علائم یورتوسل در کودکان و درمان آن یورتروسل (Ureterocele) در کودکان یک ناهنجاری مادرزادی است که موجب ملتهب شدن و یا تورم […]
دسامبر 28, 2023

اختلالات و بیماری های ادراری در کودکان

شایعترین بیماری های ادراری در کودکان و نوزادان، تشخیص و درمان اختلالات ادراری در کودکان اختلالات ادراری در کودکان ممکن است به عنوان یک ناهنجاری در […]